Ήθελα εδώ και καιρό να ψάξω τι συνέβαινε στο παρελθόν με τα μωρά που πέθαιναν εντός μήτρας, πριν προλάβουν να δουν το φως αυτού του κόσμου, αλλά και με αυτά που το έβλεπαν για πολύ λίγο. Πως διαχειρίζονταν στην Αρχαιότητα, αλλά και πιο πριν, την αποβολή, τη θνησιγένεια, τον ενδομήτριο θάνατο, και τι γινόταν με τα έμβρυα αυτά, με τα μωρά αυτά. Και όλα αυτά, για να ψάξω να βρω μια πιθανή σύνδεση με τον τρόπο που σήμερα διαχειριζόμαστε τις απώλειες αυτές. Και να λοιπόν κάποια πρώτα στοιχεία που βρήκα:

-Νεολιθική εποχή

Ξεκινώντας από πολύ παλιά, σύμφωνα με την αρχαιολόγο Δρ. Λάια Ορφανίδη-Γεωργιάδη, σε όλη την Νεολιθική εποχή τα βρέφη και τα μικρά παιδιά θάβονταν μέσα στα ίδια τα σπίτια. Μάλιστα αυτό συνεχίστηκε και στη Νεότερη Νεολιθική, όταν άρχισαν να δημιουργούνται νεκροταφεία εκτός οικισμών.

-Αρχαιότητα

Όσο για την Αρχαιότητα, ό,τι πιο σημαντικό έχω ανακαλύψει έως τώρα είναι η πληροφορία για το νεκροταφείο βρεφών που αποκαλύφθηκε από αρχαιολόγους το 1995 στο νησί της Αστυπάλαιας. Το βρεφικό νεκροταφείο βρίσκεται στην περιοχή της Κυλίνδρας, στη Χώρα του νησιού (βλ. άποψη τμήματος του νεκροταφείου στην φωτογραφία). Χρονολογικά τοποθετείται στην γεωμετρική περίοδο, ενώ χρησιμοποιήθηκε μέχρι τα ελληνιστικά χρόνια.

Πρόκειται για μια παγκοσμίου ενδιαφέροντος ανασκαφή, γιατί παρόλο που έχουν εντοπιστεί αντίστοιχα ευρήματα και σε άλλες περιοχές της Μεσογείου, εδώ πρόκειται για το μεγαλύτερο σε πυκνότητα σχετικό νεκροταφείο που έχει βρεθεί: μέχρι στιγμής έχουν καταγραφεί γύρω στα 3.000 αγγεία – αμφορείς που αποτελούσαν τα φέρετρα των μωρών αυτών.

Τα μωρά (κατά κύριο λόγο θνησιγενή νεογνά και μωρά έως 2 ετών) θάβονταν μέσα σε αγγεία, γιατί η μορφή του αγγείου μοιάζει με αυτή της μήτρας και έτσι πίστευαν ότι τα μωρά προστατεύονται σε έναν χώρο ασφαλή και οικείο για αυτά. Η διαδικασία αυτή λέγεται εγχυτρισμός (από τη λέξη χύτρα). Έσπαζαν με προσοχή ένα μεγάλο κομμάτι του κοίλου τμήματος του αγγείου, από εκεί έβαζαν μέσα το σώμα του μωρού, και ξαναέκλειναν με προσοχή.

Σύμφωνα με την αρχαιολόγο Μαρία Μιχαλάκη – Κόλλια, ο χώρος του νεκροταφείου ήταν στην πραγματικότητα ο χώρος ενός ιερού, το οποίο πιθανόν να ήταν αφιερωμένο στην Ειλείθυια (θεά των ωδίνων του τοκετού) ή στην Αρτέμιδα Λοχία, ή σε κάποια άλλη σχετική με τη γέννηση θεότητα, στην οποία προσέτρεχαν οι γυναίκες με την ελπίδα σε επόμενη γέννα να ζήσει το παιδί τους.

Με βάση τα παραπάνω, τουλάχιστον όσον αφορά στην Αστυπάλαια, φαίνεται ότι τα θνησιγενή νεογνά (μωρά που πέθαναν στη μήτρα από την 20ή εβδομάδα κύησης και μετά) τύχαιναν μιας κάποιας φροντίδας, αφού θάβονταν σε ειδικό για αυτά νεκροταφείο, μέσα σε αγγεία που προσομοίαζαν στη μήτρα.

Στην Αρχαιότητα πάντως ο ερχομός ενός μωρού τραβούσε λίγη προσοχή εκτός του σπιτιού, ενώ σε περιπτώσεις θανάτου νεογνού δεν συνόδευε την ταφή κάποια τελετουργία.

Κοιτάζοντας προς το παρελθόν, σχηματίζεις μια πιο σαφή εικόνα για το σήμερα. Με αυτό σαν αφετηρία, σκέφτηκα να ψάξω τι συνέβαινε παλαιότερα στη χώρα μας στα μωρά μετά από αποβολή, από θνησιγένεια, από διακοπή κύησης.

Αυτή η πρώτη ματιά έχει μια πιθανόν συγκινητική προσέγγιση όσον αφορά στο νεκροταφείο νεογνών στην Αστυπάλαια, αλλά τα υπόλοιπα στοιχεία αποδεικνύουν ότι τα μωρά αυτά δεν είχαν την αναγνώριση και την τίμηση που τους αξίζει κοινωνικά.

Και αυτός πιστεύω ότι είναι ένας λόγος που δεν μιλάμε ακόμα ανοιχτά και ελεύθερα για τις απώλειες αυτές.

Είναι σημαντικό να γνωρίζουμε την ιστορία μας, το παρελθόν, τα γεγονότα. Να ξέρουμε πού πατάμε, και τι χρειάζεται να αλλάξουμε.

Και βήματα έχουν αρχίσει να γίνονται.

Σήμερα οι γονείς, φίλοι, συγγενείς αγγίζουν με αξιοπρέπεια, με αγάπη και ανοιχτωσιά τις περιγεννητικές απώλειες.

Για να έχουν τα μωρά αυτά αυτό που τους αξίζει: την αναγνώριση της ύπαρξής τους.

Την αναγνώριση ότι ζήσανε, ότι περάσανε από 'δω.

Έχουμε δρόμο ακόμα. Αλλά θα τον περπατήσουμε, μαζί!

Πηγές:

Μιχαλάκη-Κόλλια, Μ., (2005), Δωδεκανησιακά Χρονικά Τόμος ΙΘ. Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών Δωδεκανήσου, 721

Liston, M., Rotroff, S., Babies in the Well: Archeological Evidence for Newborn Disposal in Hel lenistic Greece, Oxford Handbooks, 2013

http://www.neolithic.gr/doc_04.html

https://www.kallichoron.gr/el/blog/item/247-to-vrefiko-nekrotafeio-tis-astypalaias

https://www.lifo.gr/culture/arxaiologia/nekra-brefi-se-amforeis-giati-arhaio-nekrotafeio-tis-astypalaias-proselkyei